Około 2 mld złotych kosztowała budowa zbiornika Racibórz Dolny, położonego w województwie śląskim, na terenie miasta Raciborza i kilku gmin powiatu wodzisławskiego. Jego realizacja ma na celu zabezpieczenie przed powodzią prawie 3 województwa: śląskie, opolskie oraz dolnośląskie i jest obecnie jednym z największych obiektów hydrotechnicznych w Polsce.
Ciekawym elementem tego procesu była konieczność przeniesienia mieszkańców dwóch wsi na obszar poza oddziaływaniem zbiornika. Pod koniec 2019 roku udało mi się wykorzystać okazję na dotarcie do tego miejsca, do którego odwiedzenia przymierzałam się już od dłuższego czasu. Chodzi mianowicie o wieś Nieboczowy. Wieś, która „powstała od nowa”, w związku z budową zbiornika przeciwpowodziowego „Racibórz Dolny”.
Występowanie wielkich powodzi na Odrze i jej dorzeczach w okolicach Raciborza jest niezwykle częste. Powódź, która wystąpiła w lipcu 1997 roku była jedną z największych, które odnotowano od XIX w. W jej wyniku zalany został ogromny obszar na terenie województwa: śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Uszkodzonych zostało: 37.000 budynków, 866 mostów i ponad 2.000 dróg (dane z Planu Pozyskania Nieruchomości i Przesiedleń, Państwowe Gospodarstwo Wodne, Wody Polskie). W wyniku tych wydarzeń zlecono opracowanie Koncepcji Programowo-Przestrzennej drugiego etapu budowy zbiornika Racibórz mający na celu zapobieżenie kolejnej tego typu katastrofie. Pierwsze koncepcje dotyczące budowy zbiornika powstały już w latach 1880 – 1906. Po wojnie prace wznowiono, a ich przyspieszenie nastąpiło ok. 1980 r. co przyczyniło się do rozpoczęcia prac nad polderem „Buków”, który został przekazany do użytkowania w 2002 r.
Do źródeł finansowania inwestycji związanej z budową zbiornika można zaliczyć: 283,6 mln zł pożyczki z Banku Światowego, 489,84 mln zł kredytu z Banku Rozwoju Europy, 117,2 mln zł ze środków budżetu Państwa, 667,04 mln zł – środki z Unii Europejskiej, 41,6 mln zł z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 280,64 mln zł z BPUE, 3 mln zł z rezerwy celowej na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, 9,28 mln zł z PdO2006, 6,36 mln zł pozostałych środków, co daje zawrotną sumę prawie 2 mld złotych na budowę zbiornika Racibórz Dolny (dane Państwowe Gospodarstwo Wodne, Wody Polskie).
W ramach tej koncepcji opracowano również program przesiedlenia mieszkańców wsi Nieboczowy. Temat wydaje się o tyle ciekawy, iż praktycznie cała wieś została przeniesiona w nowe miejsce, w wyborze którego duży udział mieli ówcześni mieszkańcy.
Zgodnie z dokonaną w 2004 roku inwentaryzacją na przedmiotowym terenie zlokalizowanych było:
– 178 budynków mieszkalnych,
– 229 budynków gospodarczych (wykorzystywanych głównie do hodowli zwierząt oraz zaplecza gospodarstw rolnych, a także do przechowywania płodów rolnych i wykorzystywanych jako garaże dla samochodów i pojazdów rolniczych),
– 11 obiektów handlowo-usługowych,
– 1 kościół,
– 1 szkoła i przedszkole,
– 1 budynek straży pożarnej (wraz ze świetlicą),
– 1 boisko,
– 1 cmentarz,
– 3 kaplice przydrożne,
– 6 krzyży.
Początkowo wśród mieszkańców panowała ogólna niechęć do przeprowadzki. W latach 1998 – 2005 prowadzono rozmowy i konsultacje z mieszkańcami, mające na celu przekonanie ich do opuszczenia wsi. Jednak przekonanie mieszkańców do pozostawienia swojego dobytku i przeniesienie w inne miejsce było bardzo trudne. Zawiązało się nawet specjalne Stowarzyszenie przeciw budowie zbiornika, które stawiało zorganizowany opór w realizacji przedsięwzięcia. Jednak w miarę upływu czasu i świadomością, że budowa zbiornika jest nieuchronna, nastroje uległy znaczącej zmianie. Poprzednie Stowarzyszenie zostało rozwiązane, a zawiązało się nowe pod nazwą Stowarzyszenie na rzecz odtworzenia i rozwoju wsi Nieboczowy. Mieszkańcy zaczęli brać czynny udział w procesie decyzyjnym. Między innymi aktywnie uczestniczyli w spotkaniach, odpowiadali na pytania zawarte w kwestionariuszu, przedstawiali własne pomysły na przeniesienie wsi, a także brali udział w wyborze miejsca, w którym miała powstać nowa wieś Nieboczowy.
Przez cały okres trwania projektu nastroje panujące wśród mieszkańców były bardzo różne i wielokrotnie się zmieniały. Proces przesiedlenia wsi był długotrwały i przekroczył założone w Koncepcji ramy czasowe. Temat jest o tyle trudny i złożony, iż w mojej ocenie wymagać będzie szerszego omówienia w osobnym wpisie.
Finalnie łącznie nabytych zostało 71 działek ewidencyjnych o powierzchni 28,36 ha. Mieszkańcy zostali zaproszeni do punktu konsultacyjnego, gdzie dokonywali wyboru interesującej ich działki. W grudniu 2017 r. wyburzono ostatni dom w starej wsi Nieboczowy i wieś ta przestała istnieć. Teraz to miejsce nazywane jest Nieboczowy Uroczysko. Budowa nowej wsi Nieboczowy trwała 6 lat, a jej uroczyste otwarcie nastąpiło w czerwcu 2019 r.
Cel główny zawarty w Koncepcji opierał się na odtworzeniu wsi w nowym miejscu, o podobnym charakterze, z istotnymi dla mieszkańców miejscami takimi jak: remiza strażacka, świetlica, kościół czy cmentarz. Przeniesienie cmentarza było jednym z warunków jakie postawili mieszkańcy, zgadzając się na przeniesienie wsi. Samo przeniesienie cmentarza stanowiło nie lada wyzwanie. Przeniesionych miało być 269 mogił, jednak po rozkopaniu terenu okazało się ich o wiele więcej, a dokładnie 632. Każdy grób został dokładnie opisany wraz z przedmiotami, które zostały w nich znalezione. Ekshumacji towarzyszyli mieszkańcy, a w gazetach pisano, że to największa ekshumacja w historii Polski.
A co z kosztami? Ogólny koszt przesiedlenia wsi przestawiał się następująco:
– zakup gruntów na łączną kwotę 8.000.000 zł,
– koszt budowy domów jednorodzinnych na kwotę 18.200.000 zł,
– koszt budowy obiektów i urządzeń użyteczności publicznej na kwotę 27.580.000 zł,
-koszt budowy obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej na kwotę 17.960.000 zł,
co daje łączną kwotę 71.740.000 zł. Jednak kwota ta nie obejmuje odszkodowań dla mieszkańców za wywłaszczone nieruchomości.
Poniżej wyszczególnienie poszczególnych elementów:
1) grunty
2) koszt budowy domów jednorodzinnych
3) koszty obiektów i urządzeń użyteczności publicznej:
4) koszty obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej:
Według danych zawartych na stronie Państwowej Gospodarki Wodnej Wody Polskie „powstający polder osiągnął swoją funkcjonalność z końcem stycznia 2020 roku i zapewnia realizację swojego podstawowego celu, jakim jest ochrona przeciwpowodziowa dla blisko 2,5 mln mieszkańców trzech nadodrzańskich województw: śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Po zakończeniu inwestycji obiekt ten będzie pełnił kluczową rolę z punktu widzenia gospodarowania wodą w czaszy zbiornika w czasie powodzi (gdy raciborski zbiornik będzie funkcjonował jako polder), jak również po przekształceniu w przyszłości obiektu ze zbiornika suchego w wielofunkcyjny”.
Jak wyglądała wieś przed wyburzeniem możecie zobaczyć tutaj:
ul. Rzeczna w starych Nieboczowach (2011):
źródło: By Przykuta – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18129373
ul. Rzeczna w nowych Nieboczowach (2019)
:
źródło: By Kamil Czainski – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=81028825
Zapraszam do mojej fotorelacji z wycieczki do nowej wsi Nieboczowy.
Źródła:
- Plan Pozyskania Nieruchomości i Przesiedleń, Państwowe Gospodarstwo Wodne, Wody Polskie
- materiały archiwalne Państwowego Gospodarstwa Wodnego, Wody Polskie: „Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na rzece Odrze w woj. śląskim (polder)”
- materiały prasowe